AUTOSAN - historia fabryki

Historia Autosanu

Lata 1914 - 1927

1914 - 1918

Wybuch wojny nastąpił w ważnym dla sanockiej fabryki momencie. Po połączeniu z krakowską Spółką L. Zieleniewskiego zakład jeszcze w 1913 roku rozpoczął planowaną modernizację. Wojna przerwała ten proces. W dniu 6 października 1914 r. rozpoczęła się okupacja zakładu przez wojska carskie. Zakład pozbawiony znacznej części załogi nie przedstawiał dla okupanta większej zdolności produkcyjnej. Stał się jednak przedmiotem rekwizycji
i grabieży. Wojska carskie do końca okupacji, tj, do kwietnia 1915 r. wywiozły z Sanoka większość maszyn i urządzeń, gotowe wyroby - cysterny i inne wagony, zapasy szlachetnego drewna oraz inne surowce i materiały. W opustoszałych halach fabrycznych urządzono warsztaty naprawcze rosyjskiego sprzętu wojennego, składy wojskowe, stajnie dla koni. Produkcja została wstrzymana całkowicie.
Po wycofaniu wojsk carskich dopiero w czerwcu 1915 roku przystąpiono do usuwania szkód wojennych. Część wywiezionych maszyn odnaleziono
w warsztatach kolejowych we Lwowie i Stryju, skąd po stwierdzeniu ich tożsamości przewieziono je z powrotem do Sanoka. We wrześniu 1915 r. rozpoczęto już normalną pracę. Dyrektorem naczelnym został wówczas Józef Chridoba. Zatrudniano w ograniczonym zakresie około 400 robotników, gdzie w roku 1908 zatrudniano 1175.
W latach 1915/1916 sanocki zakład wyprodukował na zlecenie rządu austriackiego 304 wagony, a dla odbiorców prywatnych - 6 cystern, 10 wagonów tramwajowych, 5 kuchni polowych, 2 kotły parowe.
W roku administracyjnym 1916/1917 dla potrzeb austriackiego Ministerstwa Kolei wyprodukowano w sanockiej wytwórni 560 wagonów dla odbiorców prywatnych, 10 cystern i 11 kotłów parowych. W rok później wykonano dla rządu austriackiego 347 wagonów, a w 1918 - 125 wagonów. W tym samym czasie wybudowano pierwszych 8 wagonów towarowych z przeznaczeniem na wagony pancerne dla wojska polskiego.

Wózek z hamulcem do transportu drewna, 1917r. Archiwum Państwowe w Sanoku, nr rysunku 11918.

1919 - 1920

Po zakończeniu działań wojennych, produkcja w latach 1919-1920 pozostaje na niskim poziomie, firma głównie zajmowała się naprawą wagonów.
W roku 1920, dzięki staraniom ówczesnego naczelnego dyrektora, zawarto umowę z rządem polskim na dostawę w ciągu dziesięciu lat 8000 wagonów towarowych i 2000 wagonów osobowych. Zaczyna się szybki rozwój przedsiębiorstwa, które w roku 1923 osiągnęło rekordowy wynik 1395 wyprodukowanych wagonów towarowych i 60 wagonów osobowych. Pracuje przy tym 1743 robotników.

Wózek otwarty wąskotorowy z hamulcem do transportu drewna, 1919r. Archiwum Państwowe w Sanoku, nr rysunku 12295.

Tokarnia i kuźnia

Kocioł parowy lokomobilowy typu LN-60 wykonany przez Spółkę "L. Zieleniewski" Kraków, podwozie wykonane przez Fabrykę Wagonów i Maszyn
w Sanoku. Kocioł parowy - zwany także lokomobilą służył do wytwarzania pary o ciśnieniu 10 atmosfer. Przeznaczony był do napędu maszyn i pomp parowych, ale wykorzystywano go również do podgrzewania i stabilizowania ropy naftowej oraz do ogrzewania obiektów kopalnianych. Kocioł opalano węglem, później także gazem ziemnym. Ciężar kotła 10 ton.

1921

Dwuosiowy wagon do transportu węgla. Archiwum Państwowe w Sanoku, sygnatura: 60/2/0/466.

Wagon cysterna z hamulcem i ogrzewaniem do transportu melasy. Archiwum Państwowe w Sanoku, sygnatura: 60/2/0/468.

1922

Wagon tramwajowy doczepny dla Warszawy.

1923

Wagon cysternowy, 1923r. Archiwum Państwowe w Sanoku, nr rysunku 13708.

1924

W roku 1924 rząd zredukował zamówienie, zamiast 1200 wagonów fabryka dostarczyła jedynie 700 wagonów. W zamian za to fabryka otrzymała pozwolenie na przyjmowanie zamówień prywatnych. W tym okresie fabryka produkowała wagony towarowe wszelkich typów, normalno i wąskotorowe, wagony do przewozu mięsa, piwa, wagony zbiornikowe do przewozu ropy, nafty, spirytusu, kwasów, wózki dla kolejek leśnych, jaszczyki do lokomotyw, wozy tramwajowe i wagony osobowe.

Czteroosiowy wagon osobowy I i II klasy z hamulcem ręcznym i wakuumowym. Archiwum Państwowe w Sanoku, rysunek nr 13857.

Wagon dwuosiowy kryty z hamulcem ręcznym i wakuumowym. Archiwum Państwowe w Sanoku, sygnatura: 60/2/0/492.

Wagon platformowy z ławą pokrętną. Archiwum Państwowe w Sanoku, sygnatura: 60/2/0/494.

Czteroosiowy wagon osobowy I i II klasy z hamulcem ręcznym i wakuumowym. Archiwum Państwowe w Sanoku, nr rysunku 13857.

Dwuosiowy wagon otwarty z hamulcem pneumatycznym. Archiwum Państwowe w Sanoku, nr rysunku 13955.

Czteroosiowy wagon osobowy III klasy z hamulcem ręcznym i wakuumowym. Archiwum Państwowe w Sanoku, sygnatura: 60/2/0/501.

Dwuosiowy wagon cysternowy z hamulcem. Archiwum Państwowe w Sanoku.

Czteroosiowy wagon osobowy II i III klasy. Archiwum Państwowe w Sanoku, nr rysunku 13976.

Wagon wąskotorowy otwarty typu W dla Pińczowskich Kolei Dojazdowych.

Wagon kryty dla Pińczowskich Kolei Dojazdowych.

Wagon wąskotorowy dla kolejek leśnych.

Wagon tramwajowy motorowy dla Lwowa.

Wagon do przewozu tłuszczów roślinnych.

Wagon-lodówka do przewozu mięsa.

Wagon do przewozu piwa.

Wagon do przewozu skroplonych gazów.

Pług śniegowy.

Do 1925 roku fabryka wyprodukowała 15700 wagonów, w tym dla PKP 4800 sztuk.

1925

Wagony trzydziałowy do przewozu skroplonego gazu.

Czteroosiowy wagon towarowy otwarty. Archiwum Państwowe w Sanoku, sygnatura: 60/2/0/497.

Czteroosiowy wagon towarowy kryty. Archiwum Państwowe w Sanoku, sygnatura: 60/2/0/498.

Samoczynny wyładowacz. Archiwum Państwowe w Sanoku, sygnatura: 60/2/0/507.

Wagonik skrzyniowy bez hamulca obustronnie do wywracania. Archiwum Państwowe w Sanoku, sygnatura: 60/2/0/510.

Wagonik z wywracalnymi ściankami bocznymi. Archiwum Państwowe w Sanoku, rysunek nr 14026.

Czteroosiowy wagon towarowy kryty. Archiwum Państwowe w Sanoku, rysunek nr 14307.

wagon cysternowy do transportu nafty z trzema oddzielnymi zbiornikami. Archiwum Państwowe w Sanoku, sygnatura: 60/2/0/537.

Drezyna dla popędu nożnego z dwoma siedzeniami i z ławką na przodzie. Archiwum Państwowe w Sanoku, rysunek nr 15184.

Cysterna trójdzielna. Archiwum Państwowe w Sanoku, rysunek nr 15198.

Drezyna motorowa. Archiwum Państwowe w Sanoku, rysunek nr 15209.

Dwuosiowy wagon do przewozu tłuszczów roślinnych. Archiwum Państwowe w Sanoku, rysunek nr 15226.

Dwuosiowy wagon do transportu piwa. Archiwum Państwowe w Sanoku, sygnatura: 60/2/0/544.

Dwuosiowy wagon do transportu piwa serii Spz. Archiwum Państwowe w Sanoku, sygnatura: 60/2/0/546.

Zbiorniki na ropę. Archiwum Państwowe w Sanoku, rysunek nr 15345.

1926

Fabryczna straż pożarna.

Fabryka wytwarzała na własne potrzeby energię elektryczną Na zdjęciu dwucylindrowa maszyna parowa o mocy 350 KM z generatorem do wytwarzania energii elektrycznej.

W roku 1926 fabryka otrzymuje kolejne zamówienie rządowe, na dostawę wagonów.

Wagon do przewozu bydła.

Wagon towarowy kryty z serii Kd.

Trójdzielna cysterna do przewozu materiałów ropopochodnych.

Zestawienie czteroosiowego wagonu pocztowego. Archiwum Państwowe w Sanoku, nr rysunku 15346.

Czteroosiowy wagon do przewozu robotników. Archiwum Państwowe w Sanoku, rysunek nr 15538.

Trzyosiowy wagon pocztowy. Archiwum Państwowe w Sanoku, nr rysunku 30240.

Projekt dwuosiowego wagonu platformowego z hamulcem dla Tramwai Lwowskich. Archiwum Państwowe w Sanoku, nr rysunku 30277.

Czteroosiowy wagon kryty do przewozu mleka. Archiwum Państwowe w Sanoku, nr rysunku 15383.

Elektryczny wagonik platformowy. Archiwum Państwowe w Sanoku, nr rysunku 15484.

Dwuosiowy wagon do transportu mięsa serii Slmz. Archiwum Państwowe w Sanoku, nr rysunku 15498.

Rysunek wagonu cysterny do przewozu kwasu siarczanego. Archiwum Państwowe w Sanoku, sygnatura: 60/2/0/469.

Czteroosiowy wagonik skrzyniowy. Archiwum Państwowe w Sanoku, nr rysunku 15572.

Wagon wąskotorowy samowyładowczy - skrzyniowy.

Kierat produkowany przez Fabrykę Sanocką.

Akcja Polskich Fabryk Maszyn i Wagonów, L. Zieleniewski w Krakowie, Lwowie i Sanoku SA.

Kartka świąteczna wydana przez Sanocką firmę (kartka ze zbioru B.Łapiszczak).

1927

Czteroosiowy wagon motorowy osobowy III klasy. Archiwum Państwowe w Sanoku, sygnatura: 60/2/0/598.

Wąskotorowy wagon towarowy kryty. Archiwum Państwowe w Sanoku, nr rysunku 16195.

Dwuosiowy wagon osobowy. Archiwum Państwowe w Sanoku, sygnatura: 60/2/0/605.

Wagony do przewozu skroplonego gazu na stacji w Sanoku.

Wagon do przewozu długich belek.

Wagony pocztowe na stacji w Sanoku.

Wagon-cysterna trzydziałowa do przewozu produktów naftowych.

Wagon cysterna dwudzielna.

Wagon cysterna do przewozu kwasu azotowego dla Wytwórni Prochu Strzelniczego w Pionkach.

Dwuosiowy wagon cysterna dla Przemysłowego Towarzystwa Przetworów Tłuszczowych "SATURNIA" w Trzebini.

Szkielet drewniany oraz wózek dla czteroosiowego wagonu osobowego.

Wiek XIX <<<< 1900-13 <<<< 1914-27 >>>> 1928-44 >>>> 1944-49 >>>> 1950-57 >>>> 1958-66 >>>> 1967-74 >>>>

>>>> 1975-80 >>>> 1981-89 >>>> 1990-95 >>>> 1996-2000 >>>> 2001-03 >>>> 2004-06 >>>> 2007 >>>> 2008 >>>>

>>>> 2009 >>>> 2010 >>>> 2011 >>>> 2012 >>>> 2013 >>>> 2014 >>>> 2015 >>>> 2016 >>>> 2017 >>>> 2018 >>>>

>>>> 2019 >>>> 2020 >>>> 2021 >>>> 2022 >>>> 2023 >>>> 2024